Rozszerzona odpowiedzialność producenta w Polsce: wyzwania i opóźnienia

Rozszerzona odpowiedzialność producenta (ROP) to jeden z najważniejszych elementów unijnej polityki środowiskowej, który ma na celu przeniesienie kosztów związanych z gospodarowaniem odpadami z mieszkańców na producentów. Mechanizm ten zakłada, że to właśnie przedsiębiorcy będą odpowiedzialni za cały cykl życia produktu – od jego zaprojektowania, przez produkcję, aż po utylizację i recykling opakowań. W Polsce jednak wdrożenie ROP napotyka na poważne trudności. Mimo że termin implementacji minął już 5 stycznia 2023 roku, system wciąż jest w fazie projektowej, a przepisy zostały zamrożone. W praktyce oznacza to, że na razie nie będzie pełnego wdrożenia tego mechanizmu – zamiast tego, od 1 października 2025 roku ma zostać wprowadzony system kaucyjny.

Reforma ma na celu przede wszystkim zwiększenie efektywności recyklingu i ograniczenie odpadów opakowaniowych, które stanowią poważne zagrożenie dla środowiska. Jednak spory dotyczące podziału obowiązków i kosztów między producentami, samorządami oraz państwem znacząco utrudniają jej realizację. Branża obawia się również kar oraz wyzwań organizacyjnych związanych z nowymi regulacjami, co dodatkowo komplikuje proces wdrożenia.

Geneza i cele rozszerzonej odpowiedzialności producenta (ROP)

Rozszerzona odpowiedzialność producenta to mechanizm unijny wprowadzony Dyrektywą 2008/98/WE z 19 listopada 2008 roku. Zasada ta nakłada na producentów obowiązek zarządzania całym cyklem życia produktu, w tym opakowań – od momentu ich projektowania, przez proces produkcji, aż po utylizację i recykling. Celem ROP jest przede wszystkim wzmocnienie działań prewencyjnych, które mają zapobiegać powstawaniu odpadów, a także zwiększenie efektywności recyklingu. Taki model ma ograniczyć negatywny wpływ odpadów na środowisko naturalne oraz zachęcić producentów do projektowania bardziej ekologicznych i łatwiejszych do przetworzenia opakowań.

Producent nie tylko organizuje, ale również ponosi odpowiedzialność finansową za wszystkie etapy cyklu życia produktu. Dzięki temu obciążenie kosztami gospodarowania odpadami ma zostać przeniesione z mieszkańców na przedsiębiorców, co jest jednym z głównych założeń reformy. Jak podaje kancelaria Traple Konarski Podrecki i Wspólnicy, ROP ma fundamentalne znaczenie dla polityki środowiskowej Unii Europejskiej i jest jednym z narzędzi służących realizacji celów zrównoważonego rozwoju.

Opóźnienia i obecny stan wdrożenia ROP w Polsce

W Polsce termin implementacji rozszerzonej odpowiedzialności producenta minął 5 stycznia 2023 roku, jednak wdrożenie systemu wciąż nie nastąpiło. Jak potwierdza portal rp.pl, przepisy dotyczące ROP zostały tymczasowo zamrożone, a cały system pozostaje w fazie projektowej. W praktyce oznacza to, że reforma gospodarki odpadami stoi w miejscu, a zmiany wprowadzane są etapami.

Zamiast pełnego wdrożenia ROP, w pierwszej kolejności planowane jest wprowadzenie systemu kaucyjnego, którego start przewidziano na 1 października 2025 roku. Informuje o tym portal infor.pl, podkreślając, że system kaucyjny został ustanowiony jako odrębne regulacje od ROP i ma być wprowadzony jako pierwszy etap reformy. Choć przepisy dotyczące rozszerzonej odpowiedzialności producenta zostały już uchwalone, ich realizacja pozostaje wstrzymana.

Jak wskazuje serwis zielonagospodarka.pl, główną przeszkodą w pełnym wdrożeniu ROP są spory dotyczące podziału obowiązków i kosztów między producentami, organizacjami odzysku, samorządami oraz państwem. Problemy te utrudniają sprawne funkcjonowanie całego systemu i opóźniają niezbędne zmiany. Według informacji serwisu PAP, zamrożenie przepisów ROP ma również wpływ na przyszłe funkcjonowanie systemu kaucyjnego, co rodzi dodatkowe wyzwania organizacyjne i legislacyjne. Dlahandlu.pl potwierdza, że system kaucyjny zostanie wprowadzony jako odrębny od ROP mechanizm, co ma pozwolić na jego szybsze uruchomienie.

Wyzwania i perspektywy dla branży i samorządów

Wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta wiąże się z wieloma wyzwaniami dla branży i samorządów. Eksperci cytowani przez portalsamorzadowy.pl podkreślają, że przedsiębiorcy obawiają się kar oraz trudności organizacyjnych wynikających z nowych regulacji. Konieczność dostosowania procesów produkcyjnych, logistycznych i rozliczeniowych stawia przed firmami poważne wyzwania.

Z kolei Polski Instytut Gospodarki Odpadami (PIGO) wskazuje, że narzędzia służące do zwiększenia recyklingu w dużej mierze znajdują się w rękach gmin. To samorządy będą więc pełnić kluczową rolę w realizacji celów ROP, co wymaga od nich odpowiednich kompetencji, zasobów i współpracy z sektorem prywatnym. Trwa również dyskusja nad kształtem przyszłego systemu ROP – kwestie te były poruszane podczas konferencji organizowanej przez Rekopol, o czym relacjonuje Newseria.

Ekspert z firmy Interzero przewiduje, że w Polsce system kaucyjny będzie miał ograniczony zakres wdrożenia, co może wpłynąć na efektywność całej reformy gospodarki odpadami. Jak podaje zielonagospodarka.pl, ograniczone wdrożenie może utrudnić osiągnięcie ambitnych celów recyklingowych wyznaczonych przez prawo unijne.

Portalsamorzadowy.pl zauważa, że bez skutecznego wdrożenia zarówno rozszerzonej odpowiedzialności producenta, jak i systemu kaucyjnego, osiągnięcie wymaganych poziomów recyklingu jest obecnie nierealne. To oznacza, że dalsze opóźnienia i brak jasnych regulacji mogą skutkować nie tylko problemami środowiskowymi, ale również sankcjami ze strony Unii Europejskiej.

—

Polska stoi teraz przed ważnym zadaniem, które wymaga współpracy producentów, samorządów i rządu. Wdrożenie rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz systemu kaucyjnego może znacząco poprawić stan środowiska i pomóc w realizacji unijnych celów dotyczących gospodarki odpadami.