Rosja przywraca kult Stalina: nowa rzeźba w moskiewskim metrze

W Rosji obserwujemy nasilający się proces restalinizacji, który nabrał szczególnej intensywności w związku z trwającą wojną przeciwko Ukrainie. W maju 2025 roku w Moskwie odsłonięto nową rzeźbę Józefa Stalina na jednej z najruchliwszych stacji metra, symbolizującą próbę rewitalizacji wizerunku dyktatora przez władze Kremla. Ten gest, jak również jednoczesna likwidacja miejsc pamięci po ofiarach stalinowskich represji, w tym Polakach, wskazuje na celowe działania mające na celu zmianę pamięci historycznej i kształtowanie patriotycznej narracji w Rosji.

Eksperci oraz media zagraniczne coraz częściej zwracają uwagę, że postać Stalina, mimo licznych kontrowersji i podziałów społecznych, staje się coraz bardziej widoczna w rosyjskiej przestrzeni publicznej i kulturze. Zjawisko to wpisuje się w szerszy nurt nostalgii totalitarnej, która zyskuje na sile w warunkach obecnego konfliktu na wschodzie Europy.

Wzrost obecności Stalina w rosyjskiej przestrzeni publicznej

W maju 2025 roku w Moskwie na jednej z najczęściej uczęszczanych stacji metra odsłonięto nową rzeźbę Józefa Stalina. Przedstawia ona dyktatora otoczonego robotnikami i dziećmi – jest to replika pomnika, który został usunięty w 1966 roku podczas fali destalinizacji. Jak podaje portal i.pl, rzeźba ta wita pasażerów i stanowi wyraźny symbol próby ożywienia dziedzictwa Stalina przez obecne władze rosyjskie.

Według agencji AP News, jest to najnowsza inicjatywa Kremla mająca na celu rewitalizację wizerunku dyktatora w przestrzeni publicznej. Działania te wpisują się w szerszą politykę historyczną prezydenta Władimira Putina, który wykorzystuje postać Stalina jako element budowania narracji o potędze i jedności Rosji. Dziennik „Frankfurter Allgemeine Zeitung” podkreśla, że obecność Stalina w mediach i codziennej przestrzeni publicznej jest przejawem rosnącej nostalgii totalitarnej, która staje się coraz bardziej widoczna i akceptowana w społeczeństwie.

Kontekst historyczny i społeczne podziały wokół postaci Stalina

Okres stalinowski, trwający od 1927 do 1953 roku, zakończył się śmiercią Józefa Stalina i pozostawił po sobie głębokie rany społeczne i historyczne. Według informacji z Wikipedii, był to czas intensywnych represji, masowych czystek i brutalnej polityki wewnętrznej. Szczególnie dramatycznym epizodem była tzw. „Operacja polska” z lat 1937–1938, brutalna operacja etniczna wymierzona w obywateli Związku Radzieckiego pochodzenia polskiego. Jak podaje onet.pl, sam Stalin entuzjastycznie odniósł się do tych represji, pisząc w liście: „Bardzo dobrze!”.

Mimo prób gloryfikacji, postać Stalina pozostaje głęboko dzieląca dla rosyjskiego społeczeństwa. The New York Times zwraca uwagę na złożony charakter pamięci o dyktatorze – dla jednych jest symbolem siły i odrodzenia narodowego, dla innych – odpowiedzialnym za cierpienie i terror. Rosyjska nostalgia totalitarna przybiera, według „FAZ Politik”, często absurdalne formy, co wskazuje na trudności w jednoznacznym ocenianiu tego zjawiska i jego wpływu na współczesną mentalność społeczną.

Restalinizacja jako element polityki Kremla w kontekście wojny z Ukrainą

„Frankfurter Allgemeine Zeitung” podkreśla, że proces restalinizacji w Rosji zyskał znaczący impet w kontekście wojny przeciwko Ukrainie. Kreml wykorzystuje postać Stalina do gloryfikacji historii rosyjskiej, budując na niej patriotyczną narrację, która ma legitymizować obecną politykę i działania militarne. Ta strategia ma na celu zjednoczenie społeczeństwa wokół idei siły i niepodległości, które są kojarzone z okresem stalinowskim.

Zjawisko to nie ogranicza się jedynie do przestrzeni publicznej – jak wskazuje taniaksiazka.pl, neostalinowska retoryka zdobyła ogromną popularność także w literaturze, publicystyce i teatrze rosyjskim. Szerokie spektrum kulturowe, w którym pojawia się odwołanie do Stalina, świadczy o głębokim zakorzenieniu tej narracji w świadomości społecznej.

W tym samym czasie znikają miejsca pamięci po ofiarach stalinowskich represji, w tym Polakach, jak zauważa „Frankfurter Allgemeine Zeitung”. Te działania wydają się celowo zacierać pamięć o trudnych kartach historii, wpisując się w szerszą strategię Kremla. W efekcie Stalin nie tylko zyskuje rehabilitację, ale jest też przedstawiany jako symbol siły i jedności Rosji, mimo że budzi to kontrowersje i sprzeciw na arenie międzynarodowej.