Problemy z dotacjami w programie Czyste Powietrze – urzędnicy i styropian

Program „Czyste Powietrze” od momentu uruchomienia w 2018 roku miał wspierać właścicieli domów jednorodzinnych w Polsce w modernizacji energetycznej ich budynków. Jego celem była redukcja emisji szkodliwych substancji i poprawa jakości powietrza, co wpływa na ochronę zdrowia publicznego i środowiska naturalnego. Jednak w drugiej połowie 2025 roku beneficjenci programu zderzyli się z poważnymi trudnościami wynikającymi z uznaniowego podejścia urzędników Wojewódzkich Funduszy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (WFOŚiGW). Decyzje o odmowie dotacji lub żądaniu ich zwrotu, często związane z niewielkimi niezgodnościami, takimi jak zbyt cienka warstwa styropianu, budzą kontrowersje i rodzą napięcia między inwestorami a instytucjami finansującymi.

Problemy te wychodzą na jaw zazwyczaj po zakończeniu inwestycji, gdy beneficjenci dowiadują się o konieczności zwrotu środków, co prowadzi do konfliktów i spadku zaufania do programu. Eksperci i organizacje społeczne apelują o szybkie działania naprawcze, w tym o uruchomienie Centrum Pomocy dla poszkodowanych oraz reformę systemu rozpatrywania wniosków. Tymczasem statystyki wskazują na drastyczny spadek zainteresowania programem – w drugim kwartale 2025 roku liczba składanych wniosków zmniejszyła się aż siedmiokrotnie.

Geneza i cele programu Czyste Powietrze

Program „Czyste Powietrze” został wprowadzony w 2018 roku jako inicjatywa mająca na celu wsparcie termomodernizacji budynków jednorodzinnych w Polsce. Jego głównym zadaniem jest poprawa efektywności energetycznej budynków mieszkalnych, co w konsekwencji prowadzi do obniżenia kosztów ogrzewania i redukcji emisji zanieczyszczeń powietrza. W dobie rosnących problemów związanych z jakością powietrza, program stanowi ważny element polityki ochrony środowiska i zdrowia publicznego.

Jak podaje poradnikprzedsiebiorcy.pl, dotacje przyznawane w ramach „Czystego Powietrza” traktowane są jako przychód podatkowy, niemniej jednak korzystają ze zwolnienia podatkowego. To oznacza, że beneficjenci nie muszą odprowadzać podatku od otrzymanych środków, co ma ułatwić realizację inwestycji termomodernizacyjnych.

Problemy z uznaniowością urzędników i skutki dla beneficjentów

W 2025 roku nasiliły się doniesienia o problemach z uznaniowym podejściem urzędników WFOŚiGW odpowiedzialnych za przyznawanie dotacji. Beneficjenci programu oraz wykonawcy remontów i modernizacji coraz częściej skarżą się na różne interpretacje zasad i niejednolite stosowanie kryteriów oceny wniosków. Przykładem jest sytuacja, gdy dotacje były odmawiane lub wymagano zwrotu środków z powodu „za cienkiego” styropianu – nawet gdy różnica wynosiła zaledwie 2 cm, co w praktyce nie wpływa znacząco na efektywność ocieplenia. Takie przypadki opisuje artykuł na bizblog.spidersweb.pl.

Problematyczne jest także to, że beneficjenci dowiadują się o decyzjach negatywnych często dopiero po zakończeniu inwestycji. W efekcie są zmuszeni do zwrotu dotacji, co powoduje poważne konflikty i zniechęca do korzystania z programu. Andrzej Guła z Polskiego Alarmu Smogowego podkreśla, że konieczne jest pilne uruchomienie przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) Centrum Pomocy dla poszkodowanych wraz z dedykowaną infolinią, która miałaby wspierać beneficjentów w rozwiązywaniu problemów i wyjaśnianiu zawiłości proceduralnych.

Jak informuje bizblog.spidersweb.pl, obecna sytuacja stoi w sprzeczności z fundamentalnymi założeniami deregulacji i uproszczenia procedur, które były jednym z priorytetów w reformie programu.

Spadek zainteresowania i wyzwania dla przyszłości programu

Statystyki nie pozostawiają złudzeń co do skutków zaistniałych problemów. W drugim kwartale 2025 roku liczba składanych wniosków o dotacje w ramach programu „Czyste Powietrze” spadła aż siedmiokrotnie w porównaniu do poprzednich okresów – podaje serwis money.pl. W nowej edycji programu złożono zaledwie 11 160 wniosków, podczas gdy wcześniej liczba ta oscylowała wokół 30 tysięcy, jak podaje energia.rp.pl.

Zarząd NFOŚiGW deklaruje podjęcie działań mających na celu poprawę systemu kontroli i zwiększenie dostępności programu. Jednak nadal utrzymują się problemy z uznaniowością oraz nieprzyjaznym podejściem urzędników, które zniechęcają potencjalnych beneficjentów do składania wniosków. Okres przejściowy obecnej edycji programu trwa do końca lipca 2025 roku, co stwarza presję na szybkie wprowadzenie zmian oraz usprawnień – informuje regiodom.pl.

Dodatkowo, wprowadzane zmiany w przepisach dotyczących materiałów izolacyjnych wzbudzają kontrowersje. Nowe wymogi zakładają stosowanie wełny mineralnej zamiast styropianu w nowych budynkach. Wełna mineralna cechuje się wyższą klasą palności (A1 lub A2) w porównaniu ze styropianem o klasie E, co jest argumentem za zmianą materiałów ze względów bezpieczeństwa pożarowego. Jednocześnie decyzja ta budzi niepokój wśród polskich producentów styropianu, którzy obawiają się utraty miejsc pracy i osłabienia branży – jak wskazują biznesinfo.pl oraz next.gazeta.pl.

Spór ujawnia, jak trudne jest pogodzenie ekologicznych celów programu „Czyste Powietrze” z potrzebami gospodarczymi i społecznymi. W obliczu rosnącego braku zaufania i problemów proceduralnych, niezbędne stają się konkretne działania, które przywrócą programowi wiarygodność i pozwolą mu skutecznie służyć ochronie środowiska w Polsce.