Prawa autorskie twórców a generatywna AI: potrzeba lepszej ochrony w UE

W czerwcu 2025 roku Unia Europejska stoi przed poważnym wyzwaniem związanym z ochroną praw autorskich twórców w dobie dynamicznego rozwoju generatywnej sztucznej inteligencji (AI). Twórcy alarmują, że obecne regulacje, w tym unijny AI Act, nie zapewniają im odpowiedniej rekompensaty ani przejrzystości w korzystaniu z ich dzieł przez systemy AI. W odpowiedzi na te obawy, Parlament Europejski oraz Trybunał Unii Europejskiej podejmują kluczowe działania mające na celu analizę legalności trenowania modeli AI na chronionych utworach oraz wypracowanie nowych rozwiązań prawnych. Eksperci i instytucje, takie jak Europejski Urząd ds. Własności Intelektualnej (EUIPO), podkreślają konieczność jasnych kryteriów oraz skutecznych mechanizmów egzekwowania praw autorskich, aby lepiej zabezpieczyć interesy twórców przed nieuprawnionym wykorzystaniem ich pracy.

Rosnące wyzwania prawne związane z generatywną AI i prawami autorskimi

Generatywna sztuczna inteligencja coraz śmielej korzysta z treści chronionych prawem autorskim, co budzi rosnące obawy wśród twórców. Przedstawiciele środowisk artystycznych i kreatywnych wskazują na brak odpowiedniej rekompensaty oraz kontroli nad tym, jak ich dzieła są wykorzystywane przez systemy AI. Takie praktyki rodzą pytania o to, czy obecne ramy prawne nadążają za szybkim rozwojem technologii i czy odpowiednio chronią prawa twórców.

Parlament Europejski intensywnie analizuje, jak skutecznie zapewnić ochronę praw autorskich w kontekście wykorzystywania utworów przez sztuczną inteligencję. To świadczy o rosnącym zainteresowaniu tym tematem na szczeblu unijnym i dostrzeganiu potrzeby aktualizacji przepisów. Jak podaje GazetaPrawna.pl, twórcy domagają się przede wszystkim przejrzystości oraz jasnych zasad wynagradzania za korzystanie z ich dzieł przez AI, co ma zapobiec obecnym nadużyciom i lukom prawnym.

Wcześniej serwis gkrlegal.pl zwracał uwagę, że obowiązujący AI Act nie reguluje kompleksowo praw twórców, co pozostawia znaczącą lukę prawną w ochronie ich interesów. Brak precyzyjnych przepisów powoduje, że wiele kwestii pozostaje nierozstrzygniętych, a twórcy często czują się bezsilni wobec wykorzystywania ich pracy przez zaawansowane systemy AI.

Inicjatywy i orzecznictwo w UE dotyczące ochrony praw twórców wobec AI

W odpowiedzi na rosnące wyzwania prawne, Trybunał Unii Europejskiej po raz pierwszy rozpatruje legalność trenowania modeli AI na chronionych utworach. Jak informuje poland.revera.legal, to postępowanie może wyznaczyć nowe standardy ochrony praw autorskich i stać się fundamentalnym punktem odniesienia dla dalszego kształtowania prawa w tym obszarze.

Europejski Urząd ds. Własności Intelektualnej (EUIPO) podkreśla potrzebę wdrożenia bardziej skutecznych rozwiązań prawnych, które zabezpieczą twórców przed nieuprawnionym wykorzystywaniem ich dzieł przez systemy sztucznej inteligencji. EUIPO wskazuje, że obecne przepisy wymagają aktualizacji i dostosowania do specyfiki generatywnej AI, tak aby możliwe było skuteczne egzekwowanie praw autorskich w praktyce.

Jak zaznacza gkrlegal.pl, proponowane rozwiązania mają pomóc twórcom w ochronie ich praw, między innymi poprzez identyfikację i oznaczanie treści generowanych przez AI. Takie mechanizmy mają zwiększyć przejrzystość i umożliwić lepszą kontrolę nad tym, które materiały są tworzone przez człowieka, a które przez maszyny.

Według informacji rp.pl, istotne znaczenie ma precyzyjne definiowanie pojęcia utworu w prawie autorskim, co wpływa na granicę między dziełami chronionymi a tymi, które mieszczą się w domenie publicznej. Jasne ramy prawne w tym zakresie są niezbędne, by uniknąć nieporozumień i sporów dotyczących praw do korzystania z określonych treści.

Wyzwania edukacyjne i praktyczne w ochronie praw autorskich w erze AI

W dobie rosnącej roli sztucznej inteligencji edukacja na temat praw autorskich staje się szczególnie ważna. Młodzi artyści często mają ograniczoną wiedzę na temat swoich praw, co utrudnia im skuteczną ochronę własnych dzieł. Jak podkreśla EUR-Lex, brak dostatecznej świadomości prawnej może prowadzić do niezamierzonych naruszeń lub zaniedbań w zabezpieczaniu własności intelektualnej.

W praktyce coraz większy nacisk kładzie się na transparentność i oznaczanie treści generowanych przez AI, co ma chronić prawa twórców i zapewnić użytkownikom jasność co do źródła materiałów. Takie działania mają zapobiegać dezorientacji odbiorców i wzmacniać ochronę oryginalnych twórców.

Jak zauważa wnp.pl, rozwój AI w sektorze reklamowym – na przykład w asystentach głosowych – otwiera nowe możliwości, ale także stwarza wyzwania dla ochrony praw twórców modeli i ich dzieł. Wykorzystanie AI w marketingu i komunikacji wymaga dostosowania przepisów do specyfiki tych zastosowań, aby zagwarantować uczciwe warunki dla wszystkich stron.

Eksperci podkreślają, jak ważne jest stworzenie jasnych zasad i skutecznych narzędzi do ochrony praw autorskich, które nadążą za szybkim rozwojem sztucznej inteligencji. Tylko wtedy uda się znaleźć złoty środek między nowymi technologiami a szacunkiem dla pracy twórców, co ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju kreatywności i innowacji w Europie.